Cmentarz wojenny w Sandomierzu

Poniższy tekst pochodzi ze strony internetowej  "Miejsca pamięci narodowej powiatu Sandomierskiego" www.pamiec.sandomierz.pl. 

 Tekst został opublikowany za zgodą autorów strony.  Dziękujemy !!!

Informacje historyczne

Jako datę założenia cmentarza żołnierzy Armii Radzieckiej w Sandomierzu należy przyjąć rok 1951. Prezydium WRN w Kielcach Wydział Budownictwa wydał 9. stycznia tego roku zgodę na lokalizację cmentarza wojennego w Sandomierzu. Decyzja ta została potwierdzona 11 grudnia 1951 r. pismem do Prezydium MRN w Sandomierzu. Cmentarz zlokalizowano przy szosie opatowskiej na gruntach prywatnych, ok. 2 km od ówczesnego centrum miasta. Urządzenie centralnego cmentarza wojennego spowodowane było zarówno ówczesna sytuacją polityczna, jak też Ustawą z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych. Toczące się przez pół roku walki na przyczółku sandomierskim pociągnęły za sobą wiele ofiar po obu stronach frontu. Zarówno w samym Sandomierzu, jak i w okolicy miało miejsce wiele pochówków. Po ustaniu działań wojennych masowo przeprowadzano ekshumacje na pobliskie cmentarze. Z okolicznych gmin przesyłano do Zarządu miasta informacje o pochówkach żołnierzy radzieckich na cmentarzach parafialnych. Prace ekshumacyjne z terenów przyfrontowych zakończone zostały w 1949 r. Początkowo z terenu Cmentarza Komunalnego w Krukowie wydzielono kwatery dla pochówków radzieckich. Do 1948 r. na cmentarz ten przenoszono szczątki poległych żołnierzy. Zachowała się korespondencja nadzorującego ekshumacje z lekarzem powiatowym dotycząca sposobu przeprowadzania i ewidencji ponownych pochówków. W lutym rozpoczęto ekshumacje z mogił położonych na terenie Sandomierza. Sporządzono wówczas spis 184 mogił, znajdujących się: Na Rynku Starego Miasta, na skwerku przed kościołem św. Michała, na terenie koszar, na cmentarzach. Poza murem cmentarza parafii św. Pawła, od strony północno-zachodniej, była zbiorowa mogiła radziecka jeńców wojennych. Niemiecka komendantura zwróciła się w 1942 r. do burmistrza miasta o wyznaczenie miejsca na grzebanie zmarłych jeńców. Wydane 23.IV.1942 r. rozporządzenie ściśle określało wymogi sanitarne, które powinny być spełnione oraz zalecało, by pochówki przeprowadzone były bez żadnej ceremonii, a mogiły nie były oznakowane. Pozostały protokoły ekshumacji przeprowadzonych w latach 1952-1953 w ramach akcji "Alert". Wynika z nich, że akcją objęto nie tylko tereny woj. kieleckiego i rzeszowskiego, ale także częściowo woj. białostockiego. Ostatnia ekshumacja została przeprowadzona z Chwałek w 1971 r. W czasie urządzania cmentarza przeniesiono z grobu w Rynku zwłoki płk W. Skopenki, które wcześniej przewieziono do Sandomierza spod Wrocławia w lutym 1945 r. Uchwałą Rady Miejskiej postanowiono wówczas, że na mogile w Rynku stanie pomnik, czego nie zrealizowano. Zmieniono też nazwę ul. Opatowskiej na ul. płk. Skopenki. W 1953 r. przedstawiono do zaopiniowania Komisji Ocen Projektów Inwestycyjnych przy Urzędzie Wojewódzkim w Kielcach projekt techniczny na urządzenie cmentarza wojennego w Sandomierzu. Autorem projektu był architekt Stanisław Studnik. Po zatwierdzeniu projektu przystąpiono do prac, które trwały do 1956 r. W 1990 r. ze skweru przy Bramie Opatowskiej przeniesiono na cmentarz pomnik płk. Skopenki i ustawiono przy jego grobie.

Opis inwentaryzacyjny

Cmentarz położony jest na skraju miasta, w zachodniej jego części, przy ul. Mickiewicza będącej trasą wylotową w kierunku Opatowa. Nieco odsunięty od ulicy, założony jest na planie prostokąta, podzielonego na 4 kwatery, po dwie po obu stronach głównej alei, której zakończenie stanowi plac z pomnikiem w formie obelisku. W kwaterach umieszczono po 15 mogił zbiorowych obwiedzionych prostym obmurowaniem. Na mogiłach znajdują się kamienne tabliczki z numerami. Mogiły oddzielone alejkami o nieuporządkowanej nawierzchni. W środkowej części cmentarza, przy głównej alei, po obu jej stronach jest po 5 grobów oficerów, w formie prostokątnej płyty, na której jest prosta tumba. 

Aleja główna o osi północ-południe zabrukowana kamienną kostką rozszerza się w południowej części w prostokątny plac ogrodzony niewysokim murem. W centralnym miejscu placu pomnik w formie obelisku na cokole, na którym jest czerwona pięcioramienna gwiazda. Na placu po wschodniej i zachodniej stronie są pojedyncze mogiły w prostym obmurowaniu. Cmentarz grodzony jest murem z kamienia łamanego podzielonym na segmenty nieco wyższymi słupkami. Od północy brama z kutego żelaza, po bokach której dwie marmurowe tablice informacyjne z napisami w języku polskim i rosyjskim. Przed bramą ustawione na postumentach dwa czołgi. Cmentarz obwiedziony jest szpalerami topoli. Wzdłuż głównej alei posadzono tuje i świerki. Tłem dla placu z pomnikiem są wierzby płaczące. Tłem dla placu z pomnikiem są wierzby płaczące. Cmentarz stanowi ważny element krajobrazowy. Położony na płaskim terenie jest postrzegany jako zwarta grupa starannie zakomponowanej zieleni z perspektywą widokową na pomnik. Jednolity, zaprojektowany układ i ekspozycja wnętrza cmentarza naruszony jest przez ustawiane przez rodziny poległych różnego rodzaju płyty nagrobne, co jest świadectwem pamięci najbliższych o spoczywających tu zołnierzach.  

W południowo zachodniej części placu jest grób i pomnik płk. Wasyla F. Skopenki. Jest to płyta nagrobna z czerwonego piaskowca, za nią pionowe kamienne tablice z napisami w języku polskim i rosyjskim mające stylizowaną formę dwóch sztandarów. Obok grobu pomnik: na prostym, dość wysokim cokole brązowe popiersie Skopenki. W. F. Skopenko, płk. Armii Radzieckiej, dowódca 1180 pułku strzelców 350 dywizji. W czasie walk na przyczółku sandomierskim dowodzone prze niego oddziały pierwsze zajęły miasto 18 sierpnia 1944. Zginął pod Wrocławiem 27 stycznia 1945 r, zwłoki przywieziono do Sandomierza w lutym 1945 r.